Onder de verflaag van Pieter Lastman

7 augustus 2025
Pieter Lastman De ontmoeting van Odysseus en Nausikaä, 1619 gedateerd, München, Alte Pinakothek, inv.cat_.nr_. 4947 © Bayerische Staatsgemäldesammlungen.jpg

Voordat Rembrandt zijn meesterwerken maakte, leerde hij het vak van Pieter Lastman. De nieuwste RKD Study Lastman in focus, geschreven door RKD-conservator Margreet Wolters, onthult voor het eerst in detail hoe Lastman zijn schilderijen opzette en hoe zijn ideeën tijdens het schilderen tot leven kwamen én soms radicaal veranderden. 

Onthuld door infraroodtechniek

Pieter Lastman, stond bekend om zijn verhalende schilderijen vol detail en dramatiek. Maar hoe zette hij zijn composities eigenlijk op? In de RKD Study wordt zijn werkwijze voor het eerst uitgebreid onderzocht met behulp van infraroodreflectografie (IRR), een techniek die de eerste lijnen onder de verf zichtbaar maakt. Zo ontvouwt zich een blik achter de schermen: van de eerste schets tot de laatste penseelstreek. 

Detail van Nausikaä door schilder Lastman met infraroodtechniek onderzocht
Pieter Lastman, De ontmoeting van Odysseus en Nausikaä, 1619 gedateerd, München, Alte Pinakothek, inv./cat.nr. 4947, IRR-detail, Bayerische Staatsgemäldesammlungen  

Een veranderende hand

Het onderzoek onthult een duidelijke ontwikkeling in zijn aanpak. Waar Lastman in zijn vroege jaren nog werkte met zorgvuldige krijt-ondertekeningen, schakelde hij later over naar een vrijere en meer directe manier van voorbereiden. Daarbij schuwde hij ingrijpende veranderingen niet: tijdens het schilderen paste hij composities aan, versterkte hij verhalende details en gaf hij scènes soms zelfs een nieuwe lading.

Schilderij van Pieter Lastman met een mythologische scène: een vrouw met een parasol, een knielende Odysseus naast een paard, en diverse figuren in een groene omgeving met manden vol voedsel
Pieter Lastman, De ontmoeting van Odysseus en Nausikaä, 1619 gedateerd, München, Alte Pinakothek, inv./cat.nr. 4947, Bayerische Staatsgemäldesammlungen  

Compleet beeld

De digitale publicatie neemt de lezer mee langs deze ontdekkingen en biedt een chronologisch overzicht van Lastmans werk. Het eerste deel schetst de grote lijnen van zijn ontwikkeling en vergelijkt die kort met het werk van tijdgenoten als Jan Lievens en Rembrandt. Het tweede deel zoomt in op afzonderlijke schilderijen, waarin de sporen van zijn hand stap voor stap worden gevolgd. Een addendum over bijzondere materialen en panelen, plus twee bijlagen, maken het beeld compleet.

Het onderzoek kon in 2021 van start dankzij een Museumbeurs van NWO. Onder leiding van onze conservator Margreet Wolters werkten musea van Dublin tot Boedapest en van San Francisco tot Jeruzalem mee. Op zo’n twintig locaties werden 45 schilderijen van Lastman onderzocht, wat een schat aan nieuw materiaal opleverde. Voor Wolters, die op 7 augustus met pensioen gaat, vormt deze publicatie een bijzonder en feestelijk afscheid van het RKD. Én voor de lezer een unieke kans om de creatieve hand van Pieter Lastman stap voor stap te volgen. 

Lastman in focus. Onderzoek naar ondertekening en werkwijze bij Pieter Lastman, leermeester van Rembrandt is te vinden op de RKD Studies website. 
 

RKD Studies

Lees de RKD Study en ontdek Lastmans creatieve proces.